Türkler Dönemi

Afşin, 1071 Malazgirt zaferi ile Anadolu' da yerleşmeye başlayan Oğuz Türkleri'nin bölgeye yönelen kolu, Afşin Bey komutasında fethedilerek Bizans egemenliğinden kuİtulmuşlardır. Kentin adı olan Afşin, bölgeyi fetheden kumandanın isnıinden geldiği çeşitli kaynaklarca ifade edilmektedir.

Afşin' de en önemli tarihi kalınh şüphesiz Eshabü'l-Kehf külliyesidir. "Bizans devrinde olduğu gibi Selçuklular'ın fethinden sonra da bir ziyaretgah haline gelen Efsus, Eshabü'l-Kehf mağarası bitişiğinde bulunan kilise harabeleri üzerinde 13. Yüzyıl başlarında Maraş valisi Nusretdin Hasan tarafından bir cami yaphrılarak vakıf tesis edilmiştir. Kitabelerin kaydına göre bu eserler İzzettin Keykavus devrinde 1215 yılında, inşa edilmiştir."

"Külliyenin esasını üç eser meydana getirmektedir. Bu eserler Osmanlı resmi vesikalarında cami, zaviye ve medrese adları ile anılıyor. Türkler döneminde yapılan diğer bir tarihi eser de Dede Baba türbesidir. Türbenin kesin tarihi belli olmamakla beraber Selçuklular döneminde yapıldığı ve buraya vakıf arazisi bağlandığı Yinanç tarafından belirtilmektedir. Dede Baba' nın Afşin' e gelişi halk arasında şöyle hikaye edilmektedir. Selçuklular devrinde Alaaddin Keykubat i zamanında Medine ensarından iki zat Eshabü'l-Kehfin hizmetinde bulunmak üzere Efsus' a gelir. Hüseyin ve Himmet adlarındaki bu zatlar gönüllü asker olurlar. Bunlardan Hüseyin, deve bölüğünün komutanlığını üstlenir. Eshabü'l-Kehfin yapımında develeriyle taş taşır. Türbesi daha sonra kurulan Dedebaba mahallesinde bulunmaktadır. Halk ensardan olan bu zahn türbesini kutsal saymaktadır. Yaptığı işten dolayı önceleri deved baba denilmiş, daha sonra Devebaba namıyla anılmış, şimdi ise halk onu Dedebaba ve Devebaba olarak anmaktadır.